بیش از ۴۰ روز از حمله سپاه پاسداران ایران و نیروهای نظامی ترکیه به اقلیم کردستان و به بهانه مبارزه با «گروه‌های تروریستی» می‌گذرد. ایران کشتن غیرنظامیان را انکار می‌کند و کردها آمار بالایی از مرگ و میر غیرنظامیان ارائه می‌دهند.
سازمان‌های مدافع حقوق بشر، از جمله کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، اوايل مردادماه اعلام کردند که بيش از ۲۰۰ خانوار کرد در جريان گلوله باران روستاهای کردستان عراق «آواره» شده‌اند.
مقام‌ها و رسانه‌های کرد می‌گویند که ۴۰۰ خانوار از نزدیک به ۴۰ روستا محل زندگی خود را ترک کرده‌اند و با ادامه درگیری‌ها، هر روز به تعداد کسانی که مجبور می‌شوند خانه و محل زندگی خود را ترک کنند، اضافه می‌شود.
از دو هفته گذشته جنگنده‌های ترکیه هم وارد عمل شده‌اند و روز ۳۰ مرداد با بمب‌باران منطقه مرگ هفت عضو غیرنظامی از یک خانواده جمله یک کودک ۶ ماهه را رقم زدند.
گروهی از کارشناسان مسایل کردستان عملیات همزمان ایران و ترکیه علیه کردهای مقیم مناطق تحت نظر اقلیم کردستان عراق را جریان حساب‌شده سیاسی برای تضعیف مواضع کردها می‌دانند زیرا معتقدند تغییرات منطقه به ویژه ناآرامی‌های سوریه احتمال هماهنگی میان کردهای چهار کشور سوریه، ایران، ترکیه و عراق را قوت می‌بخشد.
محمدعلی توفیقی، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مسایل کردستان نیز در در گفت‌وگو با مردمک رویکرد موجود ایران و ترکیه در قبال کردستان را «اهرم فشار» از سوی سیاستمداران هر دو کشور می‌داند و اضافه می‌کند: کردها همواره مورد سوءاستفاده دولت‌های مرکزی قرار گرفته‌اند.
آغاز حملات
ماجرای حمله سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران درست یک هفته پس از انتشار خبری درباره حضور نیروهای حزب حیات آزاد کردستان موسوم به پژاک در اقلیم کردستان عراق آغاز شد.
رسانه‌های رسمی ایران ۲۰ تیر به نقل از یک مقام عالی‌رتبه نظامی اعلام کردند که حکومت اقلیم کردستان عراق بدون اطلاع دولت مرکزی ۳۰۰ هزار هکتار زمین را در اختیار پژاک قرار داده و این گروه با حمایت حکومت اقلیم کردستان قرار است به عملیات تروریستی علیه ایران دست بزند.
این مقام نظامی که هویت او فاش نشد، حق «هدف قرار دادن» نواحی مرزی و سرکوب نیروهای پژاک را که در کوهستان‌های قندیل پناه گرفته‌اند، برای ایران محفوظ دانسته بود.
۲۶ تیر خبرگزاری دولتی ایران، ایرنا به نقل از یک مقام آگاه از «متلاشی شدن» بزرگترین مقر نیروهای «ضد انقلاب» و پژاک در منطقه سردشت خبر داد.
دوهفته بعد از این اظهارات، ناظم دباغ، نماینده اقلیم کردستان عراق در تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا صدور هرگونه مجوز برای حضور پژاک در کردستان عراق را رد کرد و گفت که وقتی حزب کارگران کردستان موسوم به پ.ک.ک و پژاک وارد این منطقه شدند، از آنها حمایت نکرده‌ایم.
پس از مدتی از حملات نیروهای سپاه پاسداران جمهوری اسلامی، فرمانده نیروهای نظامی ترکیه هم در بیانیه‌ای اعلام کرد که توپخانه و نیروی هوایی این کشور، ۱۶۸ هدف در مرز اقلیم کردستان و ۶۰ مخفیگاه و پایگاه متعلق به پ.ک.ک را بمب‌باران کرده است.
حمله‌ها به بمب‌باران هوایی محدود نشد و روزنامه «آوینه» -چاپ کردستان عراق- به نقل از یک «منبع موثق امنیتی» در کردستان عراق اعلام کرد که ۲۸ مرداد سپاه پاسداران جمهوری اسلامی که تعداد آنها بیش از هزار نفر تخمین زده می‌شود به خاک اقلیم عراق وارد شده و تا روستای هورمی در عمق پنج کیلومتری خاک این کشور نفوذ کرده‌اند.
اما مقام‌های نظامی ایران خبر نفوذ به خاک عراق را تکذیب کردند و حسین ذوالفقاری، فرمانده مرزبانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی انتشار این اخبار را «ساخته و پرداخته» کسانی دانست که «چشم دیدن» روابط صمیمی و دوستانه ایران با اقلیم کردستان عراق را ندارند.
در این میان هر یک از طرفین می‌کوشند موفقیت‌های خود را با اعلام تعداد کشته‌شدگان، زخمی‌ها و اسیران طرف مقابل بزرگ‌نمایی کنند.
خبرگزاری فارس که نزدیک به سپاه پاسداران است، به نقل از یک مقام ارشد نظامی در قرارگاه حمزه سیدالشهدا در نخستین روزهای اجرای عملیات نوشت که بیش از ۵۰ نفر از «عناصر ضد انقلاب» پژاک کشته، ۱۰۰ نفر زخمی و عده‌ای اسیر شده‌اند.
همزمان، پژاک با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که ۲۵۵ نفر از نیروهای سپاه کشته شده‌اند و کشته‌شدگان عضو پژاک تنها هشت نفر بوده‌اند.
دوم شهریور ماه، حدود یک هفته پس از حمله ارتش ترکیه به مواضع پ.ک.ک در کوه‌های قندیل در شمال عراق ترکیه اعلام کرد که حدود ۱۰۰ نفر از اعضای پ.ک.ک کشته شده‌اند، اما پ.ک.ک کشته‌شده‌ها را سه نفر اعلام کرد.
اما در این میان وضعیت مردمانی که سلاح دفاعی ندارند و در برابر حمله‌های توپخانه‌ای جمهوری اسلامی و جنگنده‌های ارتش ترکیه قرار گرفته‌اند در میان اخبار سیاسی و تلاش برای قدرت‌نمایی گروه‌های درگیر بازتابی پیدا نکرد.
پژاک، پ.ک.ک و موضع ایران و ترکیه
پژاک گروهی شبه‌نظامی در کردستان ایران است و هدف فعالیت‌های خود را که بخشی از آن مسلحانه است، «حمایت از حقوق ایرانیان کرد در چارچوب یک نظام دموکراتیک در کشور» اعلام کرده است.
حزب کارگران کردستان معروف به پ.ک.ک هم گروهی چپ‌گرا و مسلح در کردستان ترکیه است که مهم‌ترین خواسته‌اش ایجاد ترکیه دموکراتیک و دولت در کردستان ترکیه است. ایجاد ترکیه دموکراتیک و خودمختاری دموکراتیک در این کشور است.
هر دو گروه از سوی ترکیه و ایران به عنوان گروه‌هایی تروریستی شناخته می‌شوند.
حکومت ایران و گروهی از تحلیل‌گران مسایل کردستان پژاک را شاخه ایران پ.ک.ک می‌دانند اما هر دو گروه این وابستگی را رد می‌کنند.
مراد کارائیلان، مرد شماره دو پ.ک.ک چندی پیش در گفت‌وگو با شبکه بی‌بی‌سی فارسی گفت که پژاک از نظر ایدئولوژیک به ما نزدیک است اما رهبری و مدیریت خاص خود را دارد و از آنجا که دیدگاه‌شان به ما نزدیک است، با آنها رابطه نزدیک داریم.
به گفته او ایران از آنها خواسته است رابطه‌شان را با پژاک قطع کنند تا فشار حکومت ایران بر آنها کاهش یابد اما پ.ک.ک نپذیرفته است.
«مذاکرات پشت پرده ایران با مقام‌های پ.ک.ک درباره پژاک همچنان ادامه دارد»؛ کارائیلان به طور ضمنی این مذاکرات را تائید کرده است.
او تاکید کرد که پ.ک.ک هرگز به ایران اعلام جنگ نکرده و به پژاک هم پیشنهاد داده به جای مبارزه مسلحانه راه حل سیاسی را در پیش گیرد اما در صورتی که ایران بمب‌باران مرزهای عراق را ادامه دهد این گروه وارد نبردی می‌شود که به هیچ وجه علاقه‌ای به آن ندارد.
نه تنها ایران نسبت به کردهای مسلح حساس است بلکه ترکیه هم سال‌هاست فعالیت‌های کردها را از نزدیک دنبال می‌کند.
محمدعلی توفیقی، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مسایل کردستان، در گفت‌وگو با مردمک رویکرد موجود ایران و ترکیه در قبال کردستان را «اهرم فشار» از سوی سیاستمداران هر دو کشور می‌داند و اضافه می‌کند: کردها همواره مورد سوءاستفاده دولت‌های مرکزی قرار گرفته‌اند.
او می‌گوید: ایران با سرکوب کردهای داخلی از کردهای ترکیه حمایت می‌کند و از سوی دیگر ترکیه از کردهای ایران حمایت می‌کند و پ.ک.ک را تحت فشار قرار می‌دهد، به این ترتیب استفاده‌ای ابزاری براساس منافع دولت‌ها شکل می‌گیرد.
آقای کارائیلان هم معتقد است بمب‌باران از سوی ایران فقط با هدف مبارزه با پژاک انجام نمی‌گیرد.
به اندیشه او، همراهی ترکیه و آمریکا با ایران برای تضعیف کردها در شرایطی است که سوریه وضعیت نامساعدی دارد و احتمال قدرت گرفتن کردها در این کشور چندان دور از انتظار نیست.
در همین حال مرد شماره دو پ.ک.ک می‌گوید: ترکیه و آمریکا پشت این حمله‌ها هستند. همزمان با حمله‌های ایران هواپیماهای تجسسی امریکا در منطقه پرواز می‌کنند و شاید اطلاعات را از طریق ترکیه در اختیار ایران می‌گذارند. در واقع آنها ایران را در خط مقدم گذاشته‌اند و به این ترتیب هدف اصلی را که تضعیف کردها در منطقه است، دنبال می‌کنند.
کردها؛ راه عبور از بحران‌های داخلی
آقای توفیقی معتقد است حمله به شهرهای مرزی کردنشین راهی است که حاکمان ایران برای عبور از بحران‌های بزرگ در پیش گرفته‌اند.
تجربه ۳۲ سال گذشته نشان داده که «فقیهان حاکم بر ایران» برای عبور از بحران‌های بزرگ به ایجاد بحران‌های محدود اما قابل کنترل متوسل می‌شوند.
او حمله به مرزهای اقلیم کردستان عراق را یک جنگ رسمی اعلام نشده می‌داند.
به عقیده آقای توفیقی وضعیت بحرانی حاکمیت در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و همچنین بحران مشروعیت، به تحرک در حوزه‌های دیگر نیاز دارد.
سپاه از یک سو در این دو سال با ریزش انگیزه در بدنه جوان خود روبه‌رو شده زیرا در سرکوب مردم نقش اصلی را ایفا کرده و از سوی دیگر به یک بنگاه بزرگ اقتصادی بدل شده و همه این مسایل در کنار هم فرماندهان سپاه را به سمت جنگی محدود اما کنترل شده سوق داده است.
و کجا بهتر از محل استقرار پژاک که اخبار حمله‌های نظامی آنها به نظامیان و غیرنظامیان شهرهای کردنشین مرزی طی سال‌های اخیر در رسانه‌ها مورد توجه قرار گرفت و گفتمان‌های خشونت‌آمیز و تجزیه‌طلبانه به آنها نسبت داده می‌شود.
به نظر آقای توفیقی حکومت ایران می‌خواهد با بحران‌سازی کوچک، ناکارآمدی خود را پنهان کند و افکار عمومی را فریب دهد که تا حدود زیادی موفق شده است.
شاهد موفقیت آنها از نظر این کارشناس، سکوت گروه‌های مخالف سیاسی در قبال حمله به غیر نظامیان و واکنش محدود نهادهای حقوق بشری به این مساله است.
کردها؛ عملیات مسلحانه و تجزیه طلبی
به گزارش رسانه‌های نزدیک به حکومت ایران از ابتدای سال ۱۳۹۰ تاکنون، «افراد مسلح نا‌شناس سه بار به ماموران نیروی انتظامی جمهوری اسلامی در استان کردستان حمله کرده‌اند».
۱۳ فروردین امسال حمله مسلحانه به یکی از پاسگاه‌های فرماندهی مرزبانی در شهر مریوان به کشته شدن چهار نفر از ماموران این پاسگاه و زخمی شدن تعدادی دیگر انجامید و در نهایت پژاک مسئولیت این عملیات را بر عهده گرفت.
خرداد ۱۳۸۷ شش نفر از افراد سپاه پاسداران ایران در جریان مین‌گذاری و حمله شبانه نیروهای پژاک کشته شدند. دو روز پیش از آن هم سه نفر از اعضای سپاه تبری در شهر سردشت در جریان درگیری با نیروهای پژاک کشته شده بودند. همزمان با مراسم تشییع کشته شدگان نیروهای نظامی ایران ۶ روستا در کوهستان‌های قندیل را بمب‌باران کرد.
از سوی دیگر در سال‌های اخیر تعدادی از معترضان کرد نظیر فرزاد کمانگر و شیرین علم‌هولی به اتهام اقدام علیه امنیت ملی از طریق همکاری با پژاک اعدام شدند و این گروه اعلام کرد عملیات تلافی‌جویانه‌ای را در پیش خواهد گرفت.
آقای توفیقی همچنین به تبعیض قومی و مذهبی علیه مردم کرد اشاره می‌کند؛ تبعیضی که به ۳۲ سال اخیر محدود نمی‌شود و قدیمی‌تر از جمهوری اسلامی است.
او می‌گوید: معضل کردستان حدود ۵۰۰ سال قبل و به هنگام تقسیم کردستان یکپارچه میان چهار کشور ایران، ترکیه، عراق و سوریه آغاز شد و از ۱۵۰ سال پیش که تشکیل دولت-ملت‌های نوین در جهان آغاز شد، این کشورها برخورد غلطی با مساله کردستان داشتند که در نهایت به تبعیضی سیستماتیک منجر شد.
آقای توفیقی از آن دست فعالان کرد مخالف تجزیه‌طلبی است و معتقد است این بحران در بستری دموکراتیک با تشکیل دولتی فدرال که مطالبات مردمان این سرزمین را تامین کند، حل خواهد شد.
فراهم شدن اصولی زمينه‌های رفع تبعیض‌های سازمان‌یافته و برخورداری از حقوق شهروندی برابر، توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و جبران عقب ماندگی‌ها، مشاركت موثر و عادلانه در ساختار قدرت سياسی و برخورداری از حق تعیین سرنوشت مطالبات گروه‌های کرد است.
هرچند پژاک در پاسخ به جمهوری اسلامی دست به عملیات نظامی می‌زند که به مرگ گروهی از نظامیان و غیر نظامیان منجر می‌شود، اما آقای توفیقی مطالبه بسیاری دیگر از احزاب و سازمان‌های سیاسی کرد را تشکیل «یک نظام فدرال» برای ایران می‌داند.
